Een duurzame start: 2024 begon met negatieve prijzen op de spotmarkt voor elektriciteit.
Hoogtepunten in deze marktupdate
Een flink aantal uren met negatieve prijzen op de spotmarkt voor elektriciteit begin 2024
Het Nederlands gasverbruik was in 2023 lager ten opzichte van 2022
De gangbare gasprijs voor de meeste Europese landen, is dit jaar ruim gehalveerd
De gasvoorraden zijn nog steeds op hoge niveaus
De prijs voor steenkool is in 2023 hard gedaald en bijna gehalveerd
De prijzen voor emissierechten zijn in 2023 gedaald
De elektriciteitsprijs is in 2023 aanzienlijk gedaald
De balanceringsmarkten zijn qua capaciteitsvergoedingen op de aFRR en mFRR fors lager uitgekomen dan in 2022
Algemeen
Het nieuwe jaar is vol duurzame energie van start gegaan! Dankzij een flinke hoeveelheid wind, zijn we 2024 begonnen met een flink aantal uren met negatieve prijzen op de spotmarkt voor elektriciteit.
Ook dit jaar wordt Europa weer enorm geholpen door de weergoden. Alhoewel niet iedereen dit statement met me eens zal zijn. We hebben weer een milde winter maar wel één met heel veel regen. Net als afgelopen zomer. In sommige landen was het meer dan veertig graden en laaiden bosbranden op. In andere landen kwam de regen met bakken uit de lucht en werden hele campings weggespoeld. Klimaatverandering is allang in uitvoering.
Gelukkig hebben we ook heel veel wind gehad. Zoveel wind zelfs, dat met kerst in Duitsland 36 uur aaneengesloten gratis elektriciteit gebruikt kon worden én je er zelfs voor betaald werd. Ook in Nederland profiteerden wij volop van de windenergie met hele goedkope elektriciteit de dag voor en de dagen van kerst en het begin van 2024 was ook lekker winderig en daardoor een goedkope en duurzame start van het jaar.
Gas
De TTF-gasprijs, de gangbare gasprijs voor de meeste Europese landen, is dit jaar ruim gehalveerd. Kijken we naar de Cal24, de forwardprijs voor levering van gas voor alle dagen in het jaar en vierentwintig uur per dag, dan is deze ruimschoots gehalveerd. De Cal24 sloot op 2 januari 2023 op € 77,58 per MWh en de laatste notering op 29 december 2023 is € 34,46 per MWh, een daling van maar liefst 56%!
De gasvoorraden zijn nog steeds op hoge niveaus. Dit jaar heeft Nederland op iedere dag van het jaar de hoogste gasvoorraad gehad sinds jaren.
Het Nederlands gasverbruik was in 2023 6% lager ten opzichte van 2022 en ruim 25% lager dan waar we op zaten vóór de energiecrisis. Een belangrijke oorzaak voor ons lagere gasverbruik is het feit dat Nederland in 2023 circa 28% meer windenergie geproduceerd heeft dan in 2022.
Ondanks de hoge voorraden én het lagere gasverbruik, blijft de gasprijs enorm volatiel.
Verwachtingen gas 2024
Met alle nervositeit op de markten én de grotere afhankelijkheid voor Europa van LNG, is het lastig een voorspelling te geven voor de ontwikkeling van de gasprijs. De hoge voorraadniveaus, het lagere gasverbruik en de verdere groei van windenergie duiden op een lagere gasbehoefte in 2024.
Wereldwijd wordt volop geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe gasvelden én de uitbreiding van LNG-exportcapaciteit. In Europa is en wordt nog steeds geïnvesteerd in de uitbreiding van LNG-importcapaciteit. Dit duidt op voldoende aanbod en voldoende mogelijkheden dit aanbod ook te absorberen.
Voldoende aanbod in combinatie met lage(re) vraag leidt in theorie tot lage(re) prijzen.
De praktijk is echter weerbarstig. Een strenge winter in Azië, uitbreiding van de oorlogsactiviteiten door Rusland naar andere landen, escalatie tussen de Verenigde Staten en Iran, onderhoud aan of stakingen bij gasvelden of LNG-terminals, een mogelijke herverkiezing van Trump of een uitkomst over Oekraïne waardoor Rusland weer pijpleidinggas gaat leveren aan Europa. Het zijn enkele voorbeelden die ervoor kunnen zorgen dat de gasprijs, al dan niet tijdelijk, flink stijgt of juist daalt.
Kolen
De prijs voor steenkool is in 2023 hard gedaald en bijna gehalveerd. De spotprijs voor kolen was $ 190 per ton op 2 januari en is geëindigd op $ 108,30 per ton op 29 december.
De prijs voor levering heel 2024 is gedaald van $ 175,22 per ton naar $ 97,85 per ton. Een daling van ruim 44%.
De elektriciteitsproductie uit kolencentrales was in 2023 met circa 12 TWh fors lager dan in 2022 toen er nog ruim 19 TWh elektriciteit werd opgewekt met kolencentrales. De daling is vooral te danken aan de hardere daling van de gasprijs ten opzichte van de daling van de kolenprijs. Hierdoor was het afgelopen jaar met regelmaat goedkoper om elektriciteit op te wekken met gascentrales dan met kolencentrales terwijl dit in 2022 niet één keer het geval is geweest.
Verwachtingen kolen 2024
De verwachting voor de ontwikkeling van de gasprijs is relatief eenvoudig samen te stellen.
Voor de ontwikkeling van de kolenprijs is dit een stuk ingewikkelder. Enerzijds heb je hier ook te maken met een mondiale markt en daardoor regionale invloeden. Anderzijds heb je te maken met het gebruik van kolen. Kolen worden verbrand om elektriciteit te produceren in elektriciteitscentrales en concurreren daarmee met gascentrales.
Kolen worden ook veel gebruikt in de staalindustrie en deze sector zit in een lastig vaarwater
Minder gebruik van kolen in de staalindustrie leidt tot een lagere kolenprijs, waardoor het verbranden van kolen om elektriciteit op te wekken juist interessanter wordt en leidt tot meer vraag en dus weer een (iets) hogere prijs.
Net als in 2022 en 2023 zal de kolenprijs nagenoeg dezelfde ontwikkeling vertonen als die van de TTF-gasprijs.
Emissierechten
De prijzen voor emissierechten zijn in 2023 gedaald. Zowel de spotprijs, de frontmonthprijs, als de forwardprijzen. De frontmonthprijs begon het jaar op € 86,28 per ton en is geëindigd op € 80,37 per ton. Een daling van 7%.
De forwardprijs voor 2024 begon het jaar op € 90,33 per ton en is geëindigd op € 80,37 per ton.
Verwachtingen emissieprijzen 2024
Doordat ieder jaar minder emissierechten worden uitgegeven, is de theorie dat de prijs voor emissierechten verder toeneemt wanneer de uitstoot onder ETS gelijk blijft. Wanneer de uitstoot onder ETS harder daalt dan de daling van de uitgifte van nieuwe emissierechten, zal de prijs voor emissierechten dalen.
De grote vraag is hoe een nieuw kabinet omgaat met CO2-uitstoot en mogelijke beperking daarvan in de landbouw, de industrie en de vervoerssector. Wanneer dit deels wordt losgelaten én compensatiegelden beschikbaar worden gesteld voor deze sectoren, kan de prijs voor emissierechten gaan stijgen maar zal dit voor de uitstoot geen effect hebben.
Elektriciteit
De elektriciteitsprijs is in 2023 aanzienlijk gedaald. De Cal24 begon het jaar op € 190,60 per MWh en eindigde het jaar op € 89,- per MWh. Een daling van ruim 53%.
De gemiddeld ongewogen day-ahead-prijs op de EPEX-Spot is geëindigd op € 95,90 per MWh. Een daling van 60% in vergelijking met de gemiddeld ongewogen day-ahead-prijs over 2022 (€ 241,92 per MWh).
2023 heeft een record aantal uren met negatieve prijzen op de EPEX-Spot day-ahead-markt: 315 uur! Dit is 24% meer dan de vier voorgaande jaren 2019 tot en met 2022 samen (255).
Kijken we naar de onbalansprijzen, dan valt op dat de piekprijzen sinds de zomer ongeveer zijn verdubbeld tot boven de € 1.800,- per MWh en dat we in het laatste kwartaal een aantal keren negatieve onbalansprijzen hebben gehad rondom de – € 1.500 per MWh.
De onbalansprijzen komen vooral tot stand op basis van de inzet aFRR door TenneT of de inzet mFRR wanneer noodvermogen wordt afgeroepen.
Verwachtingen elektriciteit 2024
De correlatie tussen de gas- en elektriciteitsprijs is zeer hoog.
De verwachtingen voor 2024 voor de ontwikkeling van de forwardprijzen voor elektriciteit zijn daardoor in lijn met de verwachtingen voor de ontwikkeling van de forwardprijzen voor gas. Het grote verschil zit in de spotprijzen en de impact van hernieuwbare elektriciteitsproductie hierop. Meer dan ooit is dit jaar duidelijk geworden dat zon en wind veel impact hebben op de spotprijzen elektriciteit.
Wanneer de gasprijs gelijk blijft of verder daalt en we vergelijkbare weersomstandigheden hebben als in 2023, zullen we in 2024 meer uren zien met nul- en negatieve uurprijzen doordat de elektriciteitsvraag niet opeens hard zal stijgen. Dit wordt haast onmogelijk gemaakt door de enorme congestieproblemen in nagenoeg heel Nederland.
Wanneer de gasprijs stijgt, zal, afhankelijk van de mate van stijging, het aantal uren met nul- en negatieve prijzen weer kunnen dalen.
Balanceringsmarkten
De balanceringsmarkten zijn qua capaciteitsvergoedingen op de aFRR en mFRR fors lager uitgekomen dan in 2022. Dit is logisch: de prijsniveaus waren in 2023 fors lager dan in 2022. Een betere vergelijking is met 2021. In 2021 kwam de gemiddelde EPEX-Spot day-ahead-prijs uit op € 102,96 per MWh en in 2023 kwam deze uit op € 95,90 per MWh terwijl 2022 is uitgekomen op € 241,92 per MWh.
In vergelijking met 2021 zien we dat voor aFRR zowel voor opregelen áls voor afregelen de capaciteitsvergoedingen fors hoger zijn uitgekomen in 2023. Bij de mFRR zien we dat opregelen iets hoger is uitgekomen dan in 2021 maar dat afregelen juist lager is uitgekomen dan in 2021.
Kijken we naar de FCR dan zien we dat deze in 2023 bijna op de € 200.000,- per MW is uitgekomen bij 100% matching. Dit is hoger dan verwacht en te danken aan het record van € 77.777,- per MW voor FCR-levering tussen 16:00 en 20:00 begin november. Zonder deze extreme prijs was de FCR dit jaar onder de € 120.000,- per MW uitgekomen. Voor een groot deel van de aanbieders op de FCR is dit ook het geval omdat slechts 34 MW heeft mogen profiteren van deze uitzonderlijk hoge prijs.
Voor de 6 BSP-ers, die hun 1 MW iedere dag dit jaar tegen € 0,- per MW hebben aangeboden, was het ook meer geluk dan wijsheid dat zij nu toch op iets meer dan € 190.000,- per MW uitkomen.
Verwachtingen balanceringsmarkten 2024
Tegen beter weten in is de verwachting voor de FCR dat deze in 2024 uitkomt rondom de € 120.000,- per MW. Waarom tegen beter weten in? De mogelijkheid bestaat dat ook in 2024 een extreem hoge prijs tot stand komt wanneer steeds minder vermogen wordt aangeboden op de FCR, juist dóór de lage capaciteitsvergoedingen.
De capaciteitsvergoedingen aFRR en mFRR zullen bij een verder dalende gasprijs en verdere groei van hernieuwbare elektriciteitsproductie lager uitvallen dan in 2023. De ontwikkeling van de clean sparkspread (marge gascentrales) ten opzichte van de ontwikkeling van de clean darkspread (marge kolencentrales) speelt hierbij echter ook een rol.
